چالش های صنعت خرما، از فرآوری تا صادرات

ایران سومین تولید کننده خرما در جهان است که سالانه 1.3 میلیون تن خرما تولید می کند. از طرفی زنجیره فرآوری خرما نیز در کشور فعال است و سالانه بیش از یک میلیون تن خرما تولید می کند. یعنی ضریب فرآوری خرما در کشور 78.7 درصد است.

اما علیرغم ارزش افزوده ای که این صنعت می تواند در کشور ایجاد کند همچنان با مشکلات و چالش های فراوانی دست و پنجه نرم می کند.

 اصلاح و جایگزینی ارقام مناسب تجاری و توسعه ارقام از طریق کشت بافت از جمله چالش های تولید خرما در کشور است. از طرفی عملیات کاشت و برداشت خرما نیاز به مکانیزه شدن دارد و باید بالابرهای مناسب در این زمینه فراهم شود.

متاسفانه تعاونی های کارآمدی هم در زمینه مسائل نخلداران در کشور وجود ندارد.

ظرفیت صنایع فرآوری و بسته‌بندی خرما در کشور ناکافی است. احداث این صنایع فرآوری در قطب‌های تولید به طور مناسبی انجام نشده است. در واحدهای بسته بندی و فرآوری خرما از فناوری های مدرن و به روز استفاده نمی شود و بنابراین سطح فرآوری به نسبت پایین است.

به علاوه در فرآوری محصولات خرما جای خلاقیت و نوآوری بسیاری وجود دارد که لازم است انجمن های تخصصی تحقیق و توسعه و پژوهشکده ها در این حوزه به طور فعالتری ورود کنند و با ایده های نوآورانه به این صنعت وارد شوند.

 اصول و الزامات مرتبط با برچسب‌زنی محصولات منطبق با استانداردهای ملی یا بین‌المللی نیز در این صنعت آنچنان که انتظار می رود رعایت نمی شود. ظرفیت های سردخانه ای نیز در برخی استان ها با کمبود مواجه است.

بعلاوه واحدهای فناوری در صنعت خرما نیز با کمبود نقدینگی مواجهند و تامین منابع مالی در این حوزه با چالش مواجه است.

 بازار فروش خرما در زنجیره ارزش خرما اهمیت بسیار بالایی دارد که این روزها این بازار همچون گذشته به دلیل افزایش قیمت ها رونق چندانی ندارد و تقاضا برای مصرف این محصول کاهش پیدا کرده است.

 بررسی آمار و اطلاعات مربوط به صادرات خرما نشان دهنده آن است که ایران، در سال 1399 با رقمی‌حدود 297 میلیون دلار دومین صادر کننده بزرگ خرما در جهان بوده است. با این حال، با توجه به پایین بودن متوسط قیمت خرمای صادراتی ایران به کشورها در سال 2020 در مقایسه با قیمت صادراتی کشورهای دیگر نظیر تونس، عربستان، فرانسه، هلند و آمریکا، ارزآوری به نسبت کمتری دارد. ضمن اینکه خرمای ایران عمدتاً به صورت فله ای و در بسته‌بندی‌های بزرگ 5 الی 10 کیلویی به کشورهای دیگر صادر می‌شود که هم از نظر بازار پسندی مناسب نیست و هم اینکه فرصت و زمینه انجام فراوری‌های مختلف را محدود می‌کند. از این رو، صادرات خرمای ایران با ارزش افزوده پایین‌تری همراه است. در واقع می توان گفت معمولاً خرمای ایران بعد از صادرات به کشورهای هدف، در آنجا با انجام فراوری‌های مختلف، مجدداً بسته‌بندی شده و با الصاق برچسب مربوط به انواع استانداردهای کیفی و بهداشتی (حلال، ایزو 22000، ایزو 9002 HACCP) ، با برند و بسته‌بندی‌های دیگر به بازار عرضه می‌شود. حتی به کشور ایران نیز صادر می‌شود و این جای تاسف بسیار دارد.

 عدم توجه شرکت‌های صادرکننده به الزامات، ویژگی‌ها، سلایق و نیاز بازارهای هدف به ویژه از نظر نوع بسته‌بندی محصول، یکی از مهم ترین دلایل ضعف نظام بازاریابی محصول خرما ست.

 با توجه به اینکه ایران سومین تولیدکننده خرما در جهان است انتظار می رود روی صادرات این محصول به عنوان یکی از کالاهای با ارزش گسترش دهنده صادرات غیر نفتی مدیریت بیشتری صورت گیرد چرا که این محصول پتانسیل این را دارد که منشاء ارزآوری و ایجاد ارزش افزوده در کشور باشد.